Upoznajte najmlađi nacionalni park u Srbiji - Nestvarne klisure i bukve stare 200 godina

Kako se navodi u saopštenju Ministarstva zaštite životne sredine, taj status su zaslužili zbog velikog prirodnog bogatstva na svojim teritorijama. Studije za nove nacionalne parkove, koje je izradio Zavod za zaštitu prirode, početkom januara su postavljene na sajt Ministarstva zaštite životne sredine, a od tog momenta je i zvanično pokrenut postupak zaštite, odnosno već su na snazi svi režimi i mere zaštite koje studije sadrže.

Predviđeno je da se, kada se postupak okonča, Nacionalni park "Stara planina" prostire na 116.000 hektara, a Nacionalni park "Kučaj-Beljanica" na oko 45.000 hektara. Zaštićeno područje Stara planina jedno je od najvrednijih i najposećenijih u Srbiji, koje pored lepote pejzaža, odlikuje i bogatstvo biljnog i životinjskog sveta. Sa druge strane, Kučaj-Beljanica je šumsko područje, sa očuvanim hrastovim i bukovim šumama, ali i pećinama, klisurama i kanjonima.

I dok je Stara planina i ranije bila prepoznata kao jedinstvena prirodna celina, i do sada je imala status parka prirode, te će proglašenjem nacionalnog parka dobiti maksimalan stepen zaštite, Kučaj-Beljanica sada je prvi put pod zaštitom. Predstavićemo vam ovaj biser prirode kroz zvaničnu dokumentaciju resornog ministarstva i studiju Zavoda za zaštitu prirode Srbije.

Upoznajte PP "Kučaj-Beljanica"

PP "Kučaj-Beljanica" sa severa je ograničen Žagubičkom kotlinom, na istoku borsko-zaječarskom depresijom, prevojem Čestobrodica i planinom Rtanj na jugu i dolinom Velike Morave na zapadu. Cilj zaštite je očuvanje prirodnih ekosistema, geomorfoloških i hidrogeoloških fenomena kraškog i paleovulkanskog reljefa, rezervi čiste vode, nepreglednog prostranstva bukovih šuma, brojnih biljnih i životinjskih vrsta, kao i izuzetne predeone raznovrsnosti.

Na ovom području do sada je zaštićeno 12 spomenika prirode i tri stroga rezervata prirode, kao i predeo naročite prirodne lepote. PP "Kučaj-Beljanica" se prostire na ukupno 87.644,00 ha, na teritoriji opština Despotovac, Žagubica, Bor, Boljevac i Paraćin.

Na prostoru PP "Kučaj-Beljanica" utvrđeni su režimi zaštite I, II i III stepena. Pod režimom zaštite І stepena (1.335,62 ha ili 1,52% ukupno zaštićene površine), pod režimom zaštite II stepena (18.719,63 ha ili 21,36% ukupno zaštićene površine), a pod režimom zaštite III stepena su preostale površine u PP "Kučaj-Beljanica" (67.528,42 ha ili 77,12% ukupno zaštićene površine).

Prema Pravilniku o kriterijumima vrednovanja i postupku kategorizacije zaštićenih područja, PP "Kučaj-Beljanica", svrstava se u I kategoriju – međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja.

Prema Uredbi o ekološkoj mreži, područje obuhvaćeno granicama PP "Kučaj-Beljanica" pripada ekološki značajnom području Republike Srbije pod rednim brojem 46 – "Kučajske planine". Krajem 2013. godine Zavod za zaštitu prirode Srbije dostavio je prvi put Studiju zaštite Parka prirode "Kučaj-Beljanica" ministarstvu nadležnom za poslove zaštite životne sredine.

Šta kaže studija?

Režim zaštite I stepena podrazumeva "strogu zaštitu, koja se sprovodi na zaštićenom području ili njegovom delu sa izvornim ili malo izmenjenim ekosistemima izuzetnog naučnog i praktičkog značaja, kojom se omogućavaju procesi prirodne sukcesije i očuvanje staništa i životnih zajednica u uslovima divljine" (Zakon o zaštiti prirode i Uredba o režimima zaštite).

Lokaliteti sa režimom zaštite Prvog stepena su:

Suvi Do – Nalazi se u severnom delu zaštićenog područja. Od sela Suvi Do pruža se pravcem severozapad-jugoistok prateći rečni tok Suvog Dola, koji predstavlja jedinstvenu kanjonsku dolinu sa ponorskom zonom. Zahvaljujući širokom rasprostranjenju krečnjačkih stena, šibljaci s dominacijom jorgovana široko su rasprostranjeni na području Suvog Dola. Ovaj lokalitet je značajno područje za gnežđenje ptica grabljivica sivog sokola i surog orla, ali i ostalih vrsta kao što su drozd kamenjar, planinska strnadica, siva žuna, jarebica kamenjarka.

Sastav rečica Perast i Male Tisnice – Nalazi se u severoistočnom delu prirodnog dobra. Reke Perast i Mala Tisnica predstavljaju glavne izvorišne krakove Velike Tisnice. Vodopad i slapovi na ušću rečice Perast u reku Tisnicu predstavljaju objekat hidrološkog nasleđa Srbije. Površina ovog lokaliteta obrasla je čistom sastojinom bukve.

Prerast Samar – Obuhvata dosadašnje prirodno dobro Prirodni spomenik geomorfološkog karaktera prerast Samar. U jednom od izvorišnih krakova Tisnice, nad suvim koritom povremenog toka reke Perast (na nadmorskoj visini od 690 m, 2,5 km od ušća reke Perast u Malu Tisnicu), formirana je džinovska prerast u masivnim krečnjacima. Tako je oblikovana velika stenovita kapija, jedna od najlepših prerasti u Srbiji. Zbog svoje atraktivnosti, znatnih dimenzija i velikog naučnog značaja, nalazi se na Listi geomorfoloških objekata geonasleđa Srbije.

Busovata – Granica ovog lokaliteta se poklapa sa granicom dosadašnjeg Strogog prirodnog rezervata "Busovata", koji obuhvata deo šumskog kompleksa na planini Beljanici. Nalazi se na nadmorskoj visini od 1.250-1.350 m. Kontakt dve različite geološke podloge, kiselih stena (škriljci/filiti) i krečnjaka omogućio je obrazovanje zemljišta izuzetno povoljnih hemijskih i fizičkih osobina koje pogoduje razvoju bukovih šuma. Ovaj lokalitet, pored Vinatovače, predstavlja najočuvaniji deo bukovih šuma na ovom području i ekološku celinu nastalu spontanim razvojem dobro očuvane autohtone šumske vegetacije.

Južni odsek Beljanice – Obuhvata dosadašnja prirodna dobra Spomenik prirode "Radoševa pećina" i pećina, Velike Atule-Vitanova kristalna pećina" i Spomenik prirode "Bušan kamen". Južni odsek Beljanice se nastavlja na moćne krečnjačke padine Sokolice, Govedarišta i Čemernice, koje se odvajaju od njenog središnjeg bila. Ovaj odsek se završava nizom od desetak speleoloških objekata, među kojima su navedena zaštićena prirodna dobra.

Klisura Resave – Granicama ovog lokaliteta obuhvaćena su dosadašnja prirodna dobra: Predeo naročite prirodne lepote "Resava" i Strogi prirodni rezervat "Klisura reke Resava". Dolina reke Resave je duboko usečena između čela Beljaničke (Beljanička kapa) i složene Rtanjsko-Kučajske navlake, odvajajući manju celinu koju predstavlja Beljanica na severu i veći deo koga čine Kučajske planine na jugu. Najinteresantniji deo ovog lokaliteta je kanjonski deo doline, nizvodno od Kulinog krša. Na ovom delu toka, Resava ponire i u rečnom koritu se pojavljuje oko kilometar nizvodno, kod Velike ravne reke.

Klisura reke Suvaje – Granicama ovog lokaliteta obuhvaćeno je dosadašnje prirodno dobro Strogi prirodni rezervat "Klisura reke Suvaje". Reka Suvaja – Kločanica je interesantan primer reke ponornica na području nacionalnog parka.

Vinatovača – Granica ovog lokaliteta se poklapa sa granicom dosadašnjeg Strogog prirodnog rezervata "Vinatovača". Nalazi se u gornjem slivu reke Resave (na nadmorskoj visini od 630-870 m, na severoistočnoj ekspoziciji), odnosno dolini potoka Vinatovac, koji je važan u hidrografskom smislu, jer nosi vodu Resavi iz središnjih delova Kučajskih planina. U njegovoj dolini se nalazi jedinstveno i reprezentativno stanište bukve. Bukove šume u Vinatovači i okolini, ranije su pripadale manastiru Manasiji, tako da su očuvane i već duži niz godina strogo zaštićene, zbog čega imaju prašumsku strukturu i izgled. Pojedinačna stabla su visoka do 46 m, starosti oko 200 godina.

Lazarev kanjon – Granica ovog lokaliteta se poklapa sa granicom dosadašnjeg Spomenika prirode "Lazarev kanjon". Zahvata istočni obod planine Kučaj sa kanjonskim dolinama Lazareve reke i njenih sastavnica: Mikulja, Demizloka i Vejske reke.

Da bi se zaštitile temeljne vrednosti na prostoru režima zaštite I stepena važe sve zabrane i ograničenja propisane odredbama Zakona o zaštiti prirode i Uredbe o režimima zaštite.