Dug put do crnogorske digitalne valute

U mnogim djelovima Crne Gore veliki broj ljudi ljudi nema ili im je otežan pristup bankarskom sistemu, a valja podići novac od penzije ili platiti račune. U takvoj situaciji digitalne valute bi mogle da predstavljaju idealno rješenje, pogotovo za ljude bez bankovnog računa, jer omogućavaju slanje i primanje novca bez posrednika u realnom vremenu, sedam dana u nedjelji, bez transakcionih provizija. Potreban je samo mobilni telefon i opredjeljenje države da krene u stvaranje ovakvog ambijenta.

Korišćenje digitalnih valuta već je stvarnost u stotinama zemalja širom svijeta, od Brazila do Estonije. U Crnoj Gori je prije dvije godine Centralna banka učinila prvi korak u tom pravcu, ali se tu zastalo.

Centralna banka Crne Gore (CBCG) početkom 2023. godine dogovorila je saradnju sa provajderom kripto i blokčejn rješenja, kompanijom Ripple u cilju razvoja strategije i realizacije pilot programa za pokretanje prve digitalne valute u zemlji - digitalne valute centralne banke (CBDC) ili nacionalnog stablecoina, odnosno stabilne valute.

Iako su slične u mnogim svojstvima, za razliku od stablecoina, digitalnu verzije državne valute izdaju centralne banke, a država kontroliše emisiju i distribuciju. Takav je slučaj sa digitalni juanom u Kini, eNairom u Nigeriji, digitalnim realom u Brazilu. Stablecoin je kriptovaluta čija je vrijednost vezana za neku stabilnu imovinu, dolar, euro ili zlato. Izdaju ga privatne kompanije ili decentralizovane organizacije, kao što su Tether, Circle ili MakerDAO. Stablecoin je baziran na blockchainu i koristi se, recimo, u kripto ekosistemu Ethereuma i Solana.

U Crnoj Gori je tim Perper.net lansirao EUROPE stablecoin (EURO Perper) - prvu crnogorsku stabilnu digitalnu valutu vezanu za euro koja će u sljedećih nekoliko nedjelja, kako kažu u ovoj organizaciji, biti operativna na PlumeNetwork blockchain. EUROPE je, kažu u Perper.netu, u cjelosti pokriven rezervama u eurima koje se čuvaju u komercijalnim bankama i u potpunosti je usklađen sa evropskim standardima.

Saradnja sa kompanijom Ripple, jednim od najrenomiranijih globalnih tehnoloških partnera u oblasti digitalnih valuta i blockchain infrastrukture, kazala je za "Vijesti" dr Zorica Kalezić, viceguvernerka Centralne banke Crne Gore, započeta je u formi pilot projekta čiji je osnovni cilj bio jačanje institucionalnih kapaciteta i regulatornog znanja CBCG i drugih nadležnih tijela. U tom okviru, Ripple je otvorio pristup svom sandbox okruženju, omogućivši CBCG i drugim akterima u zemlji da kroz simulacije testiraju funkcionalnosti kao što su programabilnost digitalne valute, tokenizacija imovine, escrow mehanizmi i pametni ugovori.

- Tokom projekta, realizovano je ukupno šest edukativnih i tehničkih sesija (Learning Sessions), koje su pokrivale ključne aspekte razvoja i funkcionisanja digitalnih valuta, uključujući i napredne teme poput programmable money, digitalna tokenizacija sredstava, kao i dizajniranje scenarija za ciljane fiskalne i finansijske svrhe. CBCG je tom prilikom formirala poseban operativni tim, koji je sarađivao sa stručnjacima iz kompanije Ripple i radio na dva specifična pilot scenarija: digitalna isplata dječijeg dodatka kroz programabilnu valutu i međubankarske likvidnosne pozajmice kao instrument unapređenja finansijske stabilnosti - objašnjava dr Kalezić.

U međuvremenu, dodaje viceguvernerka, projekat nije nastavljen usljed promjene strateškog konteksta. Naime, s obzirom na ubrzavanje regulatornog procesa u okviru EU tokom kraja 2023. godine i prioritet koji EU i Evropska centralna banka (ECB) trenutno daju razvoju digitalnog eura, CBCG je, u koordinaciji sa evropskim partnerima, privremeno stavila pilot projekat u status čekanja. U tom kontekstu, CBCG je formalno zatražila učešće u high-level ekspertskoj radnoj grupi ECB-a za digitalni euro, i dobila povratnu informaciju da će pozicija Crne Gore biti razmotrena nakon usvajanja zakonskog okvira o digitalnom euru od strane Evropske komisije.

- Važno je istaći da je cijeli projekat sa kompanijom Ripple bio postavljen isključivo kao pilot, bez ikakvog efekta na tržište i platni sistem, te u potpunoj transparentnosti i uz učešće relevantnih domaćih institucija, uključujući prethodnu 43. Vladu Crne Gore. Ovakvi edukativni i testni projekti redovno se sprovode i u okviru Evropske monetarne unije. Slične inicijative već su realizovale centralne banke Francuske, Holandije, Španije i Italije, u pripremi za digitalni euro", navodi dr Zorica Kalezić.

CBCG, prema njenim riječima, prepoznaje strateški značaj digitalnih valuta, posebno u kontekstu ubrzanih tehnoloških promjena u finansijskom sektoru i transformacije monetarnih sistema širom svijeta. Prema posljednjem izvještaju Banke za međunarodna poravnanja (BIS), čak 93% centralnih banaka globalno istražuje digitalne valute, dok više od polovine već sprovodi eksperimentalne ili pilot projekte u ovoj oblasti. I Međunarodni monetarni fond (MMF) u svojim preporukama ističe da bi centralne banke, posebno u malim i otvorenim ekonomijama, trebalo da razvijaju tehničko znanje i regulatorni okvir kako bi bile spremne za eventualnu implementaciju CBDC-a (Central bank digital currency) ili interoperabilnost sa digitalnim valutama većih jurisdikcija, poput digitalnog eura.

- Polazeći od tih preporuka i globalnih praksi, CBCG je u prethodnom periodu inicirala vlastitu edukativnu i tehničku pripremu kroz pilot projekat sa kompanijom Ripple, isključivo u svrhu jačanja institucionalnih znanja i razumijevanja tehnologije digitalnih valuta. Budući da, kao zemlja van eurozone, Crna Gora trenutno nema mogućnost formalnog učešća u razvoju digitalnog eura kroz oficijelne EU kanale, CBCG je prepoznala važnost da se kroz simulacije i sandbox okruženje pripremi za nove tehničke i operativne zahtjeve koji bi mogli nastati u okviru budućeg monetarnog okvira EU - objašnjava viceguvernerka CBCG.

U skladu s tim pristupom, dodaje ona, CBCG je formalno zatražila da bude uključena u high-level ekspertski tim Evropske centralne banke (ECB) za digitalni euro. ECB je odgovorila da će se pozicija Crne Gore razmatrati nakon usvajanja zakonskog okvira o digitalnom euru od strane Evropske komisije. Do tada, CBCG nastavlja da razvija vlastite regulatorne i tehničke kapacitete putem internih analiza, međunarodne saradnje i dijaloga sa partnerima, ostajući u potpunosti usklađena sa evropskim institucionalnim redom i monetarnim suverenitetom eurozone.

Odgovarajući na pitanje da li je bilo razgovora sa aktuelnom Vladom o nacionalnom stablecoinu, dr Kalezić ističe da je pilot projekat sa kompanijom Ripple imao nacionalni karakter i razvijen je u koordinaciji sa prethodnom, 43. Vladom, uključujući Ministarstvo finansija i Ministarstvo rada i socijalnog staranja. Aktuelna 44. Vlada je o projektu informisana, a CBCG ostaje otvorena za nastavak dijaloga kada se steknu uslovi u okviru evropskog regulatornog okvira, ističe dr Zorica Kalezić, viceguvernerka CBCG.

Tim Perper.neta se temama digitalne valute i stablecoina bavi godinama. Još 2022. godine objavili su naučni rad u "Economic Modelling" jednom od najcjenjenijih svjetskih ekonomskih časopisa u kojem su dokazivali da digitalne valute poput stablecoina mogu značajno ubrzati i ojačati ekonomiju, posebno u zemljama poput Crne Gore.

Prvi koncept Perpera nastao je 2018. godine kreiranjem pilot tokena na Ravencoin mreži, čime je testiran princip mikroplaćanja na blockchainu. Ta rana faza pomogla je Perper.netu da definišemo viziju stabilne digitalne valute za svakodnevnu upotrebu.

U 2021. projekat dobija podršku nevladinog sektora - NVO ADP Zid i partnerstvo sa Upbeat Hub koji projektu pružaju logističku i stratešku podršku. Tada se okuplja širi, multidisciplinarni tim eksperata (ekonomisti, inženjeri, istraživači, programeri, blockchain stručnjaci) oko zajedničke vizije razvoja Perper.net platforme.

Krajem 2023. Upbeathub/Perper.net je primljen u regulatorni sandbox program Komisije za tržište kapitala Crne Gore. Zahvaljujući inicijativi CBCG postali su saosnivači jedine crnogorske Fintech asocijacije. Takođe, Komisija za tržište kapitala im je pružila formalnu podršku, što je značajno povećalo kredibilitet projekta. Zahvaljujući toj institucionalnoj podršci i rezultatima tima Perper.neta, uspjeli su da uspostave partnerstva sa renomiranim međunarodnim projektima u oblasti stablecoina i tokenizacije realne imovine (RWA).

- Paralelno sa ovim institucionalnim aktivnostima, naš inženjerski tim je radio na konkretnim proizvodima. Razvijene su i objavljene mobilne aplikacije Perper Wallet za Android i iOS, koje su već dostupne korisnicima za preuzimanje. Kroz te aplikacije korisnici će uskoro moći jednostavno vršiti transfer, čuvanje i plaćanje stabilnom digitalnom valutom EUROPE (Euro Perper) - kažu u Perper.netu.

U pozadini izgrađena je kompletna infrastruktura koja podržava skalabilnost i bezbjednost sistema. Ističu da su implementirali AI modul za podršku korisnicima (chatbot i prevodi u realnom vremenu), KYC modul za provjere i usklađenost sa regulativom, integracije sa pojedinim POS sistemima i online trgovinama, kao i unaprijeđenu komunikaciju sa blockchain mrežama visokog kapaciteta.

Ova tehnološka dostignuća znače da Perper.net već sada ima funkcionalnu platformu za svakodnevne transakcije stablecoinom.

- Kao krunu dosadašnjeg razvoja, uspješno smo lansirali EUROPE stablecoin (EURO Perper) - prvu crnogorsku stabilnu digitalnu valutu vezanu za euro koja će u sljedećih nekoliko nedjelja biti operativna na PlumeNetwork blockchain. EUROPE je 1:1 pokriven rezervama u eurima koje se čuvaju u komercijalnim bankama i u potpunosti je usklađen sa evropskim standardima (uključujući predstojeći MiCA regulatorni okvir). Ovaj digitalni euro osmišljen je da bude pouzdan, transparentan i siguran za korisnike, što znači da građani mogu imati povjerenje da za svaki digitalni "euro" u opticaju postoji pokriće u realnom euru na bankovnom računu - ističu u Perper.netu.

Govoreći o globalnom partnerstvu i daljim planovima, oni ističu da su svjesni da inovacije ne staju na granicama I zato su ostvarili strateško partnerstvo sa američkim blockchain projektom PlumeNetwork čija tržišna vrijednost premašuje 300 miliona dolara. Zajedno rade na integraciji EUROPE stablecoina na međunarodna tržišta kroz naprednu infrastrukturu za digitalnu imovinu, uključujući i tokene koji su pokriveni realnom imovinom.

Hoće li i kada Crna Gora zakoračiti u polje digitalnih valuta i stablecoina zavisiće u velikoj mjeri od ove i narednih vlada bez čijeg aktivnog učešća nije moguće sprovesti ovaj nimalo jednostavan poduhvat.

Ostaje da se nadamo da to što Ministarstvo finansija nije odgovorilo Vijestima na pitanja u vezi ove teme nije pokazatelj njihove nezainteresovanosti i da će se u dogovoru sa CBCG nastaviti aktivnosti započete prije dvije godine.

U CBCG kažu da su upoznati sa javno dostupnim informacijama o inicijativi za razvoj tzv. "kriptovalute perper", koju je predstavila nevladina organizacija Asocijacija za demokratski prosperitet Zid, u saradnji sa firmom Upbeathub. Međutim, kaže dr Zorica Kalezić, viceguvernerka CBCG, važno je naglasiti da CBCG ni na koji način nije bila uključena u ovaj projekat, niti je isti prošao bilo kakvu formalnu regulatornu procjenu ili dobio institucionalno odobrenje.

CBCG podsjeća da, u skladu sa pravnim i regulatornim okvirom Crne Gore, nijedna digitalna imovina, uključujući tzv. stablecoin ili kriptovalutu, ne može imati status zakonskog sredstva plaćanja, niti se može upotrebljavati kao monetarni instrument u platnom sistemu države bez eksplicitne saglasnosti relevantnih organa, uključujući Evropsku centralnu banku (ECB), s obzirom na to da Crna Gora koristi euro kao jedino sredstvo plaćanja.

- Iako CBCG podržava inovacije i razvoj novih tehnologija u finansijskom sektoru, zadržava strogo regulatorni i oprezan pristup kada je riječ o digitalnoj imovini, naročito s obzirom na potencijalne rizike za finansijsku stabilnost, zaštitu potrošača i sprečavanje zloupotreba. CBCG kontinuirano prati trendove u oblasti digitalnih finansijskih inovacija, ali ističe važnost transparentnosti, institucionalne odgovornosti i poštovanja regulatornih procedura, koje su osnov za očuvanje, kako stabilnosti, tako i povjerenja u finansijski sistem - ističe dr Kalezić.

Iako težimo globalnom tržištu, jako nam je važno učešće crnogorskih građana kao pionira. Zato smo pripremili program globalnog "airdropa", besplatne distribucije digitalne imovine lojalnim i ranim korisnicima Perper.net ekosistema, navode.

- Konkretno, planiramo da u narednom periodu podijelimo određenu količinu naše ekosistemske kriptovalute PERUN najaktivnijim korisnicima platforme. Na taj način će građani Crne Gore, koji među prvima prihvate ovu inovaciju, dobiti dodatnu korist i postati dijelom globalnog decentralizovanog ekosistema od samog početka. PERUN token imaće ulogu u upravljanju platformom i nagrađivanju doprinosa zajednice, pa će korisnici kroz njega imati i glas u daljem razvoju projekta. Detaljna uputstva o airdrop programu biće blagovremeno objavljena preko naših zvaničnih kanala - kažu u Perper.netu.