SEED sistem donio revoluciju u trgovinske procese CEFTA tržišta

Od početka implementacije 2010. godine do danas, SEED sistem je unaprijedio upravljanje na granicama Zapadnog Balkana, podstičući saradnju i razmjenu informacija među carinskim administracijama. S godinama je značajno doprinio prevazilaženju neefikasnosti, komplikovanih i dugotrajnih procedura.

- Uz to, doprinio je i smanjenju sigurnosnih rizika u regionu. Jedan od značajnijih benefita svakako je i trgovina bez papira jer SEED eliminiše potrebu za fizičkom dokumentacijom - saopšteno je iz CEFTA Sekretarijata.

Kako je navedeno, u jeku pandemije koronavirusa, kada je hitnost u transportu esencijalnih roba poput medicinske opreme, hrane i ljekova postala izuzetno važna, jedan sistem odigrao je ključnu ulogu u olakšavanju carinskih procedura.

- CEFTA SEED (Systematic Exchange of Electronic Data), sistem za elektronsku razmjenu podataka, uspostavljen još 2010. godine, bio je ključni alat čija se vrijednost najbolje pokazala u odgovoru na nove izazove, kakva je bila pandemija COVID-19 - saopšteno je.

Inicijalno, ovaj sistem je bio usmjeren na razmjenu carinskih informacija između carinskih administracija potpisnica CEFTA sporazuma (Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini). Međutim, tokom vremena, njegova funkcionalnost i značaj su se značajno proširili kako bi podržali različite vrste pošiljki i procesa.

Dugi redovi kamiona koji čekaju na granicama, komplikovani procesi razmjene informacija među carinskim administracijama, birokratske prepreke, gomile papira, netransparentni i spori procesi odavno su bili alarm da se stvari moraju mijenjati. Gubili su se sati pa i dani u čekanju na granicama, roba bi propadala i trgovinska razmjena dolazila u pitanje.

- Koncept SEED sistema nastao je kao rješenje za stvaranje elektronske platforme koja bi omogućila automatsku i brzu razmjenu informacija na carini. Cilj je bio eliminisati gubitak vremena i papirologiju, omogućiti transparentnost i tačnost podataka te osigurati bolju koordinaciju između CEFTA strana u obradi roba na granicama. Postalo je jasno da su carine uska grla koja se moraju modernizovati i digitalizovati jer je to preduslov ne samo za bržu i efikasniju, već i sigurniju trgovinu - navodi se u saopštenju.

Efikasna razmjena podataka i dokumenata donosi direktne koristi ekonomskim subjektima, smanjujući opterećenja i olakšavajuči trgovinske procedure. Putem digitalizacije procesi se pojednostavljuju, a smanjuju kašnjenja i troškovi.

Iz perspektive jednog vozača kamiona i njegove kompanije, implementacija SEED sistema ima nekoliko ključnih prednosti: manje čekanja na graničnim prelazima, jednostavnije inspekcije i smanjenje birokratije, niži troškovi transporta robe, odnosno cjelokupne logistike - goriva, radnih sati i troškova vozila.

- Ako ovaj proces posmatramo iz uloge carinika, kao službenika koji pregledaju robu koja ulazi ili napušta zemlju kako bi osigurali da se pridržava zakona i propisa, i tu se stvari značajno mijenjaju. Prije uspostave SEED sistema, carinici su se oslanjali na velike količine fizičke dokumentacije i ručne provjere. Proces je uključivao pregled i upoređivanje papirnih dokumenata kao što su fakture, certifikati, deklaracije, kao i slanje robe na fizičke inspekcije radi provjera.

Sa SEED sistemom, ovaj proces postaje efikasniji i automatizovaniji. Carinici imaju pristup elektronskim podacima i dokumentima, što omogućava bržu provjeru, automatsko usklađivanje podataka i identifikaciju potencijalnih rizika - pojašnjeno je.

Time su olakšane carinske procedure, smanjeno je vrijeme potrebno za pregled, a osigurana je tačnost informacija. Sve ovo kao rezultat donosi brži protok robe preko granica, ali i cjelokupno efikasnije funkcionisanje trgovinskih tokova.

Zahvaljujući povezanosti kroz SEED, za samo godinu dana vrijeme čekanja na graničnim prelazima smanjeno je za 7 minuta po kamionu. Prosječno čekanje na svim prelazima unutar CEFTA-e u 2023. bilo je 86 minuta, a imajući u vidu da je ove godine bilo više od 1.300.000 prelaza kamiona, to čini ukupno smanjenje čekanja od 17 godina u 2023.

- Najveće smanjenje čekanja, od 19%, bilo je kod robe praćene fitosanitarnim certifikatom, što je mogući rezultat elektronske razmjene fitosanitarnih certifikata koja je uvedena krajem 2022. kroz SEED - navedeno je.

Od početka implementacije 2010. godine do danas, SEED sistem je unaprijedio upravljanje na granicama Zapadnog Balkana, podstičući saradnju i razmjenu informacija među carinskim administracijama.

- S godinama je značajno doprinio prevazilaženju neefikasnosti, komplikovanih i dugotrajnih procedura. Uz to, doprinio je i smanjenju sigurnosnih rizika u regionu. Jedan od značajnijih benefita svakako je i trgovina bez papira jer SEED eliminiše potrebu za fizičkom dokumentacijom - stji u saopštenju.

Podržan finansijskim sredstvima Evropske unije, omogućio je uspostavljanje pravnih osnova za elektronsku razmjenu podataka u cijelom regionu, na osnovu Memoranduma o razumijevanju potpisanih između susjednih carinskih uprava i CEFTA Dodatnog protokola 5 koji objedinjuje i generalizuje specifikacije iz Memoranduma o razumijevanju.

- Svaka carinska uprava usvojila je operativne smjernice i uputstva za korištenje SEED sistema. Uspostavljeni su IT infrastruktura i sistem rada 24 sata dnevno, sedam dana u sedmici, kao i automatsko usklađivanje carinskih podataka i alarmni modul na podacima prije dolaska kamiona na granicu. SEED infrastruktura se bazirala na 7 SEED čvorova (Tirana, Banja Luka, Podgorica, Skoplje, Beograd, Priština i Rim), a svaki čvor se sastojao od SEED servera i komunikacione opreme - kažu iz CETA.

Da bi se nastavilo s pozitivnim uticajem na tokove trgovine, javila se potreba za nadogradnjom SEED sistema dodatnim funkcijama i mogućnostima koje proizilaze iz CEFTA Dodatnog protokola 5 (AP5). Tako je razvijen SEED+.

- Iz platforme za razmjenu carinskih podataka unutar CEFTA-e sistem je prerastao u IT platformu i sistem koji podržava cjelokupnu digitalizaciju CEFTA politika, omogućavajući efikasnu razmjenu podataka i dokumenata u različitim trgovinskim sektorima kao što su carina, veterinarska i fitosanitarna kontrola, kontrola javnog zdravlja, nadzor nad tržištem i drugim sektorima - saopšteno je.

Kako su naveli iz CEFTA, u protekle tri godine procesi su se razvili u smjeru preuzimanja trenutnih sistema EU i prilagođavanja našim potrebama, podržavajući put CEFTA-e kao Evropskoj uniji. Ti novi sistemi, na primjer TRACES NT (TRAde Control and Expert System New Technology), sada omogućavaju razmjenu fitosanitarnih i veterinarskih certifikata, zatim razmjenu dozvola za uvoz i izvoz ljekova koji sadrže kontrolisane materije.

- Ova priča ima ogroman potencijal za dalje unapređenje pa se trenutno radi i na uspostavljanju baze podataka ovlaštenih ekonomskih operatera CEFTA (AEOS) koja pomaže u olakšavanju kretanja kroz CEFTA-u, te na uspostavljanju baze podataka o nesigurnim i neusklađenim proizvodima otkrivenim na CEFTA tržištu kako bi se olakšala prevencija trgovine takvim proizvodima i zaštitili potrošači - navodi se u saopštenju.

Plan je da CEFTA SEED+ nastavi digitalizaciju i razmjenu podataka i dokumenata unutar CEFTA-e u oblasti carina, sigurnosti hrane, fitosanitarnih i veterinarskih inspekcija, trgovine ljekova, ali i da se proširi na nove oblasti, kao što su trgovina uslugama, elektronska trgovina, infrastruktura kvaliteta i slično.

- Na ovaj način utire se put prosperitetnijem trgovinskom ekosistemu, uz implementaciju Zajedničkog regionalnog tržišta (CRM) - navedeno je.

Sistem će inicirati i olakšavanje razmjene informacija u oblastima ovlaštenja, licenci, kvalifikacija, evropskih profesionalnih karata i slično, a u skladu sa Dodatnim protokolom 6, kao i zajedničkih odluka na osnovu tog i drugih protokola.

- Uz to, pružiće savjetodavnu podršku kada je to potrebno u drugim digitalnim inicijativama, kao što su e-Freight i e-PoC (electronic Proofs of Origin Certificates), kao i podržati operacionalizaciju CEFTA sporazuma, protokola i odluka ubrzavanjem digitalne tranzicije u procesima omogućavanja slobodnog kretanja robe, usluga, kapitala i ljudi unutar CEFTA-e - zaključuje se u saopštenju.