Državni dug ispod 60% BDP-a

Ukupni bruto javni dug Crne Gore na kraju juna iznosio je oko 4,14 mlrd EUR, što je 64,2% bruto domaćeg proizvoda (BDP), dok osnovni državni iznosi 3,75 mlrd EUR ili 58,2% BDP-a, pišu Vijesti.

Osnovni državni dug iznosi 3,75 mlrd EUR kada se umanji za vrijednost depozita i kad se izuzmu dugovi lokalnih samouprava od oko 120 miliona.

To je prvi put od 2014. godine da je neto državni dug ispod mastrihtskog kriterijuma od 60% BDP-a, što je bitno zbog toga što se države s većim državnim dugom smatraju visoko zaduženim.

EU ne prima članice čiji je javni dug preko 60%, mada se u nekim slučajevima nije strogo pridržavala tog pravila. Takođe, Međunarodni monetarni fond (MMF) je u svojim ranijim preporukama Crnoj Gori savjetovao da se ne zadužuje za drugu fazu auto-puta ili drugu veću javnu investiciju, dok javni dug ne spusti ispod 60% BDP-a.

Crna Gora u narednih pet godina mora da vrati 2,8 mlrd EUR starih dugova, a iz Svjetske banke (SB) i MMF-a su tražili da dio tih dugova država treba da vrati iz svojih prihoda. To je upravo traženo kako bi se javni dug održao ispod 60%.

Javni dug je od 2014. do 2021. povećan za dvije milijarde EUR, a svega 700 miliona se odnosi na gradnju prve dionice auto-puta.

U godini proglašenja nezavisnosti 2006. godine javni dug Crne Gore iznosio je 700 miliona i od tada do prije dvije godine imao je neprestani rast. Najveći iznos bruto javnog duga Crna Gora je imala na kraju 2020. godine i u nominalnom iznosu, i u odnosu na procenat BDP-a. On je na kraju te godine iznosio 4,4 mlrd EUR ili 105% BDP-a.

Razlozi za to su bili pad ekonomije (vrijednosti BDP-a) za oko 15% zbog pandemije koronavirusa, kao i zaduženja nove Vlade od 750 mil EUR emitovanjem euroobveznica.

Prema izvještajima o kretanju javnog duga obje Vlade u protekle dvije godine su većinu novca od tada pozajmljenih 750 mil EUR koristile za vraćanje starih dugova, pomoć privredi i građanima kroz antipandemijske programe, kao i za neke manje kapitalne projekte. Vlade se tokom 2021. i prošle godine praktično nijesu zaduživale, izuzimajući povlačenje novca iz ranije dogovorenih kredita iz EU banaka i fondova za odobrene projekte, kao i za završetak izgradnje dionice auto-puta, već su postepeno trošile zaduženje iz 2020. godine.

Tako, u prošloj godini nije bilo novih kreditnih aranžmana, već je za završetak auto-puta povučeno 63,2 mil EUR, kao i još 53,6 miliona iz projekata sa Svjetskom bankom, Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) i KfW-om. U tom periodu je vraćen 291 mil EUR starih inostranih i domaćih dugova.

Ni tokom 2021. godine nije bilo zaključenja novih kreditnih aranžmana, već je iz starih kredita za izgradnju auto-puta i razvojne projekte SB i EU programa povučeno 176 mil EUR. U toj godini vraćeni su stari krediti i druge obaveze u iznosu od 440 mil EUR. Tako da su u ove dvije godine za završetak auto-puta i razvojne projekte iz SB i EU banaka povučena 293 mil EUR, dok je istovremeno vraćeno 731 mil EUR starih kredita i obaveza.

U prošloj godini je rast prihoda takođe dijelimično korišćen za vraćanje starih dugova. Sve ostale redovne obaveze državnog budžeta tokom 2021. i prošle godine, računajući rast plata, penzija i socijalnih davanja isplaćivan je iz redovnih prihoda.

Javni dug je u nominalnom iznosu od 2020. do kraja prošle godine smanjen 307 mil EUR, dok je u depozitima ostalo još 111 miliona. Zbog oporavka ekonomije nakon pandemije i umanjenja nominalnog iznosa javni dug u BDP-u je smanjen sa 105,34% na kraju 2020. godine na 70,77% na kraju prošle godine.

Kako su se ranije depoziti od zaduženja iz 2020. godine praktično skoro istopili do kraja prošle godine na vraćanje starih dugova, a kako je u ovoj godini na naplatu dolazilo od 470 mil EUR starih dugova s kamatama, Vlada je u predlogu budžeta za ovu godinu ostavila mogućnost maksimalnog zaduženja do 600 miliona. Taj novac bi se mogao koristiti za vraćanje starih obaveza i stvaranje fiskalne rezerve.

U prvoj polovini godine Vlada se zadužila 100 mil EUR, a u istom periodu je vratila 159,6 miliona glavnice starih dugova i platila još 48,8 miliona kamata. Polovina tih starih dugova i kamata isplaćena je iz redovnih prihoda.

Svi redovni rashodi, računajući novo uvećanje zarada u javnom sektoru, penzija i socijalnih davanja, isplaćivani su iz redovnih prihoda. Istovremeno su depoziti države povećani sa 111 mil EUR, koliko su iznosili na kraju decembra, na 273 mil EUR na kraju juna.

U dijelu tih depozita nalazi se i pomoć EU za rješenje energetske krize, kao i naknada dobijena raskidom hedžing aranžmana na kredit za auto-put, ali najznačajniji dio rasta depozita odnosi se na povećanje prihoda.

Ministarstvo finansija je krajem prošle sedmice saopštilo da je za sedam mjeseci, od januara do jula, državni budžet prihodovao 1,44 mlrd EUR, što je 256 miliona više od plana. U julu, kada nije bilo vanrednih prihoda iz EU i hedžinga već samo redovnih, budžet je prihodovao 207,2 mil EUR što je 25,4 miliona više od plana.

U julu je vraćena nova rata za auto-put od oko 40 mil EUR, isplaćena uvećana rata od deset miliona za obeštećenje vlasnika kojima je tokom komunističkog perioda nacionalizovana imovina i plaćen dio duga Crnogorske plovidbe prema Eksim banci za prethodne kupovine brodova. Tako je tokom jula javni dug umanjen još oko 50 miliona EUR bez novih zaduženja.